اقتصاد لیبی همانند بسیاری از کشورهای نفت‌خیز متکی به درآمدهای نفتی است. درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، بیش از 90 درصد درآمدهای این کشور را شامل می‌شود. مطابق تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی لیبی، درآمدهای نفتی این کشور در سال 2017 نسبت به سال 2016 افزایش یافت و از حدود 5 میلیارد دلار به بیش از 14 میلیارد دلار رسید. هرچند هنوز درآمدهای نفتی این کشور با زمان پیش از آغاز نزاع‌های داخلی‌ که بیش از 50 میلیارد دلار بود فاصله خیره‌کننده‌ای دارد.

با وجود افزایش درآمد‌های نفتی لیبی در سال ۲۰۱۷، این کشور همچنان با بحران کمبود نقدینگی و کاهش بی‌سابقه ارزش پول این کشور (دینار) روبه‌روست که تاثیر آن بر صنعت نفت لیبی و برنامه‌های  توسعه‌ای آن کاملا مشهود است. به گفته رئیس بانک مرکزی لیبی، ناآرامی‌های چند سال اخیر سبب از دست رفتن 160 میلیارد دلار درآمد نفتی این کشور شده است.

لیبی از سال 1962 به عضویت اوپک درآمد و در دهه 1970 حدود 3 میلیون بشکه در روز نفت خام تولید می‌کرد. در سال‌های بعد مقدار تولید نفت خام این کشور روند کاهشی به خود گرفت، به نحوی که تا پیش از آغاز جنگ داخلی در سال 2011، روزانه حدود یک میلیون و 650 هزار بشکه نفت خام سبک و شیرین از 6 میدان نفتی‌ خود تولید می‌کر؛ اما متعاقب آغاز نزاع‌های داخلی در این کشور، تولید نفت این کشور به کمتر از 400 هزار بشکه در روز رسید. مطابق برنامه‌های اعلامی پیش از آغاز جنگ‌های داخلی، این کشور در نظر داشت که تا سال 2013 تولید روزانه نفت خام خود را ابتدا به یک میلیون و 700 هزار بشکه و در سال 2023 به 2 میلیون و 200 هزار بشکه برساند.

به گفته منابع رسمی، دستیابی به این مقدار تولید نیازمند 18 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. لیبی در سال ۲۰۱۷ با فروکش کردن آتش منازعات داخلی، تولید نفت خود را به بیشترین مقدار در چهار سال گذشته رساند. میانگین تولید نفت این کشور پارسال به 820 هزار بشکه در روز رسید که بالاترین میانگین سالانه در سه سال اخیر است. بر اساس گزارش بانک مرکزی لیبی، افزایش تولید روزانه نفت خام این کشور در سال ۲۰۱۷، سبب شده است تا کسری بودجه لیبی در مقایسه با سال ۲۰۱۶ به نصف (7 میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار) کاهش یابد. بیشترین مقدار تولید نفت خام این کشور از میدان نفتی شراره استخراج می‌شود که حدود 80 درصد از ذخایر نفتی لیبی در آن جای دارد. شرکت نفت لیبی میدان شراره را با مشارکت شرکت‌های رپسول اسپانیا، توتال فرانسه، او ام وی اتریش واستات اویل نروژ اداره می‌کند. دیگر شرکت‌های مهم نفتی که به صورت joint ventures با شرکت نفت لیبی در تولید نفت مشارکت دارند عبارتند از انی، کونکوفیلیپس و هس.

بر اساس آمارها، مقصد حدود 85 درصد صادرات نفت لیبی، کشورهای اروپایی است که فاصله کمی با این کشور دارند. پیش از آغاز جنگ‌های داخلی در لیبی، این کشور با صادرات سالانه 403 میلیون بشکه نفت خام به اروپا، 11 درصد از نفت خام مورد نیاز کشورهای اروپایی را تامین می‌کرد و به‌عنوان سومین تامین‌کننده نفت خام مورد نیاز این قاره پس از نروژ و روسیه شناخته می‌شد.

این کشور دارای پنج پالایشگاه با مجموع ظرفیت پالایشی 380 هزار بشکه در روز است. هم‌اکنون همه پالایشگاه‌های لیبی به جز پالایشگاه راس لانوف که بزرگ‌ترین پالایشگاه این کشور به شمار می‌آید و قرار است پس از حدود پنج سال توقف، در نیمه دوم امسال  دوباره فعالیت خود را آغاز کند، در حال فعالیت هستند. مطابق تازه‌ترین آمارهای منتشر شده، صادرات فرآورده‌های نفتی لیبی در سال 2016 برابر با  34.3 هزار بشکه در روز  بوده است. 

شرکت نفت لیبی در نظر دارد ظرفیت پالایشی پالایشگاه زاویه را 30 هزار بشکه افزایش دهد و به 150 هزار بشکه در روز برساند، همچنین این شرکت می‌خواهد توان پالایشی پالایشگاه  راس لانوف را نیز به 380 هزار بشکه در روز برساند. در ادامه این برنامه افزایش توان پالایشی، ظرفیت پالایشگاه تبروک نیز به 30 هزار بشکه در روز خواهد رسید. شایان ذکر ذکر است که شرکت نفت لیبی به دنبال آن است تا یک پالایشگاه 30 هزار بشکه‌ای نیز در جنوب این کشور احداث کند. هرچند با توجه به شرایط کنونی این کشور، زمان اتمام این طرح‌های پالایشی نامشخص است.

با توجه به موارد مطرح شده و لحاظ کردن موازنه تولید و مصرف نفت خام لیبی می‌توان استنباط کرد که این کشور ناگزیر است که حداکثر تلاش خود را برای افزایش تولید نفت خام به‌عمل آورد. با توجه به این‌که لیبی به همراه نیجریه به دلیل شرایط خاص آنها، فعلاً از توافق اوپک درباره حفظ کاهش تولید نفت استثنا شده‌اند، این دو کشور می‌­توانند بدون هیچ گونه محدودیتی از طرف اوپک، سطح تولید خود را افزایش دهند. هرچند از این موضوع به‌عنوان یکی از چالش‌های توافق حفظ کاهش تولید اوپک یاد می‌شود. مسئولان نفتی لیبی اعلام کرده‌ه‌اند که می‌خواهند تا پایان سال 2018 به تولید روزانه یک میلیون و 500 هزار بشکه دست یابند.

اگرچه رسیدن تولید نفت لیبی به این میزان در روز در کوتاه مدت به دلیل مسائل فنی بعید است (‌با توجه به شرایط امنیتی ضعیف این کشور حتی امکان کاهش تولید نیز وجود دارد)، در صورت فروکش کردن منازعات داخلی،‌ این کشور ظرفیت این افزایش تولید را دارد. به باور برخی تحلیلگران نفتی، در صورت تحقق این موضوع و ثابت ماندن سایر مولفه‌های موثر بر بازار نفت، افزایش تولید نفت لیبی می‌تواند به‌عنوان یک اهرم فشار روی قیمت‌ها اثر کند و قیمت نفت خام را در مسیر کاهشی قرار دهد. به همین دلیل میزان تولید لیبی در سال جاری میلادی یکی از عوامل مبهم برای عرضه اوپک و میزان تولید جهانی نفت خام خواهد بود. به هر روی، چنانچه تولید نفت لیبی به صورت باثبات افزایش یابد، احتمالاً این کشور یا به جرگه موافقان راهبرد محدودیت عرضه در اوپک خواهد پیوست و تولید نفت خامش را به صورت برنامه‌ریزی شده کاهش خواهد داد، یا تلاش خواهد کرد با توجه به روند کاهش تولید برنامه‌ریزی نشده تعدادی از اعضای اوپک و شرایط برخی تولیدکنندگان این سازمان نظیر ونزوئلا و نیجریه کماکان سقف تولید خود را حفظ کند و از شمول برنامه کاهش تولید اعضای اوپک مستثنا باقی بماند. از این رو هنوز زود است تلاش لیبی برای احیای تولید نفت خامش را بازگشت قطعی بشکه‌های نفت بیشتری به بازار بدانیم.

 منبع: ایران پترولیوم

 ایمان نیکزاد، کارشناس ارشد انرژی