۱- برای عنوان نخستین سردرگمی به همین دو ماه قبل برمی‌گردیم، یعنی آوریل. کشورهای عضو ائتلاف اوپک پلاس دوازدهمین روز ماه آوریل (۲۰۲۰) تصمیم گرفتند تولید روزانه نفت خود را ۱۰ میلیون بشکه کاهش دهند. شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان همان موقع اعلام کرد که کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک پلاس مثل آمریکا و کانادا هم متعهد شده‌اند برای متوازن کردن بازار نفت با اوپک پلاس همکاری کنند تا مجموع کاهش تولید کشورهای عضو ائتلاف اوپک پلاس و کشورهای خارج از این ائتلاف به روزانه ۱۹ میلیون بشکه برسد. عددی که معما بود و انتشار جزئیات آن که ترکیبی از اعداد را در خود جای داده بود، کمکی به حل آن نکرد. معتقدم حل این معما بسیار پیچیده علم ریاضی را به چالش کشیده شده است! پرزیدنت ترامپ اما چند روز پس از این تصمیم و اعلام شاهزاده سعودی مبنی بر همکاری کشورهای غیرعضو ائتلاف اوپک پلاس برای توازن بازار نفت عنوان کرد که کشورهای اوپک پلاس خودشان به تنهایی ۲۰ میلیون بشکه در روز کاهش تولید خواهند داشت! تجربه همکاری با کشورهایی مانند آمریکا و کانادا نشان می‌داد که هر چه افت طبیعی تولید نفت داشته باشند یا مجبور شوند به دلیل کاهش قیمت نفت، تولید خود را متوقف کنند، با کشورهای اوپک همکاری خواهند کرد. مصداق بارز «روغن ریخته را نذر امامزاده کردن».
۲- این اما تمام ماجرا نبود. بخش فنی و تحلیلی دبیرخانه اوپک که در سال‌های اخیر نشان داد به حیاط خلوتی برای برخی کشورها تبدیل شده در گزارش ماهانه خود در ماه آوریل که چند روز پس از توافق تاریخی کشورهای اوپک پلاس منتشر شد برای توجیه پشتوانه مستحکم و غنی تکنیکال سیاست کاهش تولید روزانه ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت برای ماه‌های مه و ژوئن ۲۰۲۰ پیش‌بینی کرد با اجرای این سیاست، مازاد عرضه نفت در سه ماهه دوم به ۳ میلیون و ۶۴۰ هزار بشکه در روز می‌رسد و بازار خیلی راحت متوازن می‌شود. دبیرخانه اوپک همچنین میزان تقاضا برای نفت این سازمان را در سه ماه دوم برابر با ۱۹ میلیون و ۷۳۰ هزار بشکه برآورد کرد. پیش‌بینی‌هایی که با آنچه آژانس بین‌المللی در همین ماه (آوریل) منتشر کرد از زمین تا آسمان تفاوت داشت. گزارش آژانس بین‌المللی در ماه آوریل نشان می‌داد میزان مازاد عرضه نفت در سه ماه دوم حدود ۱۵ میلیون بشکه در روز و تقاضای برای نفت اوپک در سه ماه دوم برابر با ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه خواهد بود. توضیح آنکه اختلاف پیش‌بینی‌های دبیرخانه اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی در معدود مواردی از یک میلیون بشکه در روز هم عبور نکرده، چه برسد به بیش از ۱۰ میلیون بشکه. این اقدام دبیرخانه اوپک مصداق بارز دستکاری در ارقام برای موفقیت جلوه دادن سیاست کاهش تولید بی‌سابقه حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز به رهبری برخی کشورهای عضو است. دبیرخانه اوپک اما در گزارش ماه مه ۲۰۲۰ همه این ارقام را مورد بازنگری کاهشی قرار داد و به مسیر اصلی بازگشت.
۳- شلختگی و بی‌نظمی دبیرخانه اوپک تنها به بعد فنی ختم نمی‌شود، هماهنگی‌های پیش از برگزاری اجلاس وزیران اوپک پلاس شاید اوج این بی‌برنامگی‌ها بود. دبیرخانه اوپک برای نخستین بار پس از امضای بیانیه همکاری در سال ۲۰۱۶ دو نشست کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک (JMM) و کمیته مشترک فنی (JTC) را پیش از برگزاری نشست وزیران نفت اوپک و متحدانش برگزار نکرد. طبق برنامه باید نوزدهمین نشست JMMC و چهل‌ویکمین نشست JTC پیش از برگزاری نشست وزیران، پیشنهاد خود را درباره وضع پیش‌بینی کوتاه‌مدت عرضه و تقاضای نفت و همچنین پایبندی کشورها به توافق تولید به نشست وزیران نفت اوپک پلاس ارائه می‌داد. این دو کمیته به بهانه اینکه از دبیرخانه اطلاعات کافی را دریافت نکرده‌اند، برگزار نشد. گمانه‌زنی برای برگزار نشدن این دو نشست حکایت از آن داشت که میزان پایبندی اعضای اوپک پلاس کمتر از ارقام مقدماتی اعلام‌شده بود و وزیران اوپک پلاس نمی‌خواستند این سیگنال منفی را به بازار نفت مخابره کنند. اگرچه آمارهای مقدماتی هم نشان می‌داد کشورهای عضو اوپک پلاس مانند عراق، نیجریه و قزاقستان پایبندی مناسبی به تعهدات کاهش تولید خود نداشته‌اند. البته این موضوع قابل پیش‌بینی بود که برای کشورهایی که وابستگی شدیدی به درآمدهای صادراتی نفت دارند، امکان پایبندی کامل به کاهش تولید قابل‌توجه در شرایط سقوط قیمت‌های نفت امکان‌پذیر نیست و انگیزه‌های تقلب کردن زیاد خواهد بود. آن‌قدر اوضاع درآمدهای دولت‌ها خراب شده که خیلی از آنها در بودجه‌های سال ۲۰۲۰ خود بازنگری کرده‌اند. نمی‌دانم چطور می‌توان پذیرفت که کارد به استخوان برسد و از فرصت سواری مجانی گرفتن از افزایش قیمت‌های نفت به لطف کاهش تولید رقبای نفتی صرف‌نظر کرد.
۴- تنظیم زمان برگزاری نشست‌های وزارتی اوپک و اوپک پلاس هم از این بی‌نظمی و شلختگی مستثنا نبود. انگار دبیرخانه قصد نداشت هیچ کاری را مرتب و قابل پیش‌بینی انجام دهد. نشست وزیران طبق آنچه در بیانیه پایانی ماه آوریل آمد قرار بود نهم ژوئن برابر با ۲۰ خردادماه برگزار شود، اما با نامه محمد عرقاب، رئیس دوره‌ای اوپک و وزیر انرژی و معادن الجزایر که درخواست نشست زودهنگام را داشت، همه را وارد سنگلاخ حیرت کرد. سکوت دبیرخانه اوپک در مقابل درخواست الجزایر در حالی که برخی کشورها به حمایت رسانه‌ای از این پیشنهاد پرداخته بودند، برگزاری این نشست را به گمانه‌زنی رسانه‌ها سپرد. برخی اختلاف پیش‌آمده بین عراق و عربستان را دلیل این ناهماهنگی‌ها می‌دانستند و برخی دیگر شایعه خروج عراق از اوپک را مطرح کردند. این همه آشفتگی در برگزاری یک نشست و اعلام زمان برگزاری آن اگر نگویم بی‌سابقه، کم‌سابقه است. در میان این همه تلاش برای سرگشتگی، ناگهان دبیرخانه اوپک روز جمعه ۲۴ ساعت قبل از برگزاری نشست اوپک و اوپک پلاس بدون هیچ مکاتبه رسمی زمان برگزاری این نشست را ۶ ژوئن (۱۷ خردادماه) اعلام کرد. جلسه‌ای که بیشتر حالت تشریفاتی داشت و به قرائت عناوین نشست و بلند شدن دست‌های وزرا برای تائید آنچه پیش‌تر توافق شده بود، گذشت. البته سخنرانی طولانی ونزوئلا در سپاسگزاری از ایران برای ارسال محموله‌های بنزین اوقات برخی‌ها را انگار در جلسه تلخ کرده بود.
۵- نهایت اینکه دبیرخانه اوپک این روزها تلاش می‌کند فرآیند تثبیت دوباره بازار نفت را خیلی خوش‌بینانه و سریع نشان دهد. موضوعی که با وجود نااطمینانی‌های موجود در بازار نفت بعید به نظر می‌رسد. موج دوم کرونا و احتمال تشدید دوباره محدودیت‌های فاصله‌گذاری اجتماعی و افزایش قابل توجه حجم بدهی‌های دولت‌ها و بخش خصوصی و همچنین نگرانی از تخریب بخشی از مصرف نفت به دلیل توسعه اشتغال‌های آنلاین و دورکاری از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که سبب می‌شوند چندان به احیای دوباره بازار نفت در سال ۲۰۲۰ خوش‌بین نباشیم. وقتی در عصر کرونا زندگی کنید باید هر روز منتظر جابه‌جا شدن یک رکورد تاریخی جدید باشید. از قیمت‌های منفی نفت و رسیدن سطح ذخیره‌سازی‌ها به حداکثر ظرفیت تا کاهش تقاضای نفت بیش از ۳۰ میلیون بشکه در روز در یک ماه. از جنگ قیمتی روسیه و عربستان برای روانه کردن سیل نفت خام به بازار نفت در اوج سقوط مصرف نفت تا تهدیدها و شاید توهین‌های جور و واجور مقام‌های آمریکایی علیه عربستان برای کاهش تولید و نجات صنعت نفت این کشور. واقعاً در شرایط خاصی از تاریخ صنعت نفت قرار گرفته‌ایم.
رویا خالقی
نظر شما