سرانجام پس از دو هفته پیاپی مذاکرات سخت، بیانیه‌های شوک‌آور و شلوغی‌های شبانه، نشست تغییرات اقلیمی گلاسکو (کاپ ۲۶) با یک روز بیشتر از برنامه شامگاه ۲۲ آبان‌ماه ۱۴۰۰ پایان یافت، توافق نهایی این نشست، معروف به توافق اقلیمی گلاسکو (Glasgow Climate Pact)، با اجماع نمایندگان ۱۹۷ کشور از تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانه‌ای مانند چین و هند گرفته تا کشورهای جزیره‌ای کوچک که وجودشان به دلیل بحران اقلیمی در خطر است، تأیید شد.

هدف این سند زنده نگه داشتن امیدها برای دستیابی به هدف جاه‌طلبانه موافقت‌نامه پاریس، حفظ دمای جهانی در ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن تا پایان قرن است. ۱۰ نکته کلیدی توافق گلاسکو را در زیر بخوانید.

۱- از کشورها درخواست شد سال آینده برنامه‌های سخت‌تر اقلیمی ۲۰۳۰ را تنظیم کنند.

یکی از عناصر مهم توافق جدید، درخواست از کشورها برای «بازبینی و تقویت» برنامه‌های اقلیمی ۲۰۳۰ خود تا پایان سال آینده است. پیش از این، انتظار نمی‌رفت کشورها تا سال ۲۰۲۵ برنامه‌های جدید اقلیمی ملی ارائه کنند.

این بخش مهم است، زیرا تجزیه‌وتحلیل‌ها نشان می‌دهد که برنامه‌های کنونی کشورها در سال ۲۰۳۰ منجر به ۲.۴ درجه سانتی‌گراد گرمایش جهانی تا سال ۲۱۰۰ خواهد شد که بسیار بالاتر از هدف موافقت‌نامه پاریس برای نگه داشتن دما در زیر ۲ درجه با آرزوی حفظ آن در ۱.۵ درجه سانتیگراد است.

با دعوت از کشورها برای ارائه برنامه‌های جدید، توافق جدید امیدها را به اینکه جهان بتواند در مسیر هدف ۱.۵ درجه سانتیگراد قرار گیرد، افزایش داد. با این‌ حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که کشورها تا پایان سال ۲۰۲۲ برنامه‌های سخت‌تری برای اقلیم ارائه کنند.

۲- کاهش مصرف زغال‌سنگ و یارانه سوخت‌های فسیلی

از دیگر عناصر کلیدی متن، درخواست برای کاهش برق زغال‌سنگی و حذف تدریجی یارانه‌های سوخت فسیلی ناکارآمد است. زبان این بخش در نشست عمومی نهایی این همایش در ۲۲ آبان‌ماه و در آخرین لحظه درباره مصرف زغال‌سنگ برای تولید برق تضعیف و هند خواستار کاهش شد تا جایگزین حذف شود. با وجود این، برای نخستین بار است که سوخت‌های فسیلی، در مصوبه‌های نشست کاپ ۲۶ گنجانده شده است.

۳- هشدار و نگرانی درباره سرعت کنونی گرمایش جهانی

این متن هشدار و نگرانی شدید را بیان می‌کند که انسان‌ها از آغاز عصر صنعتی سبب شده‌اند دمای جهانی ۱.۱ درجه سانتیگراد افزایش یابد که به تأثیرات منفی در همة مناطق جهان منجر شده است.

این زبان بازتاب‌دهنده نتایج یک گزارش مهم اقلیمی اخیر از هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیمی (IPCC) است که به‌طور رسمی در پیمان اقلیمی گلاسکو از آن استقبال شد.

۴- اعتراف جهان ثروتمند به «پشیمانی» از بدعهدی وعده‌های تأمین مالی

توافق نهایی گلاسکو بیانگر تأسف عمیق است که وعده دیرینه کشورهای ثروتمند مبنی بر تأمین سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار بودجه تا سال ۲۰۲۰ برای کشورهای فقیرتر که با آثار اقلیمی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، محقق نشد.

این خواسته ویژه کشورهای در حال توسعه بود که معتقدند عدم تحقق این وعده به‌طور غیرقابل برگشتی به اعتماد آسیب‌زده است، این متن همچنین از کشورهای توسعه‌یافته می‌خواهد که این تعهد را فوری و تا سال ۲۰۲۵ انجام دهند.

۵- اعلام موافقت کشورهای توسعه‌یافته با دو برابر کردن بودجه برای سازگاری با اقلیم  (Adaptation)

به‌عنوان بخشی از این توافق، کشورهای توسعه‌یافته متعهد شدند تا سال ۲۰۲۵ مبلغی را که برای کمک به کشورهای فقیرتر برای سازگاری با آثار اقلیمی بر مبنای مبلغی که در سال ۲۰۱۹ هزینه کردند، دو برابر کنند.

این موضوع پس از آن صورت می‌گیرد که گزارش سازمان ملل که هفته گذشته منتشر شد، نشان داد هزینه آثار اقلیم در کشورهای در حال توسعه ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از مقدار کمک‌های مالی ارائه‌شده از سوی کشورهای ثروتمند پیش از نشست کاپ ۲۶ بوده است.

۶- کشورهای در حال توسعه ناامید از دریافت ضرر و زیان

با وجود پیشرفت‌هایی در زمینه تأمین مالی، کشورهای در حال توسعه گلاسکو را تا حد زیادی از این موضوع ناراضی کردند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه خواستار ایجاد یک برنامه کمک مالی برای کمک به آنها برای مقابله با ضرر و زیان ناشی از بحران اقلیم، مانند از دست دادن جان انسان‌ها در رویدادهای شدید اقلیمی شده بودند.

با این حال، این ایده با واکنش شدید آمریکا و اتحادیه اروپا روبه‌رو شد و در توافق نهایی اقلیمی گلاسکو مورد توجه قرار نگرفت.

۷- فراخوان برای مهار انتشار متان تا سال ۲۰۳۰

این سند از کشورها دعوت کرد تا بررسی کنند چگونه انتشار متان را که گاز گلخانه‌ای کوتاه‌مدت، اما قوی در گرمایش جهانی است، در دهه آینده کاهش خواهند داد. این گاز به‌طور عمده از سوی بخش کشاورزی، حیوانات و نشر ناخواسته حاصل از تولید سوخت‌های فسیلی ایجاد می‌شود.

این موضوع پس از آن برای نخستین بار در تصمیم کاپ گنجانده شد که طی ائتلافی حدود ۱۰۰ کشور تعهدی جهانی برای کاهش ۳۰ درصدی انتشار گاز متان تا سال ۲۰۳۰ در مقایسه با سطح سال ۲۰۲۰ امضا کردند. چین همچنین موافقت کرد که انتشار متان خود را در توافقی جداگانه با آمریکا کاهش دهد.

۸- حذف ذکر راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت

راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت که به‌عنوان ابزاری برای مقابله با بحران اقلیمی با بهره‌گیری از زیستگاه‌های طبیعی، می‌توانستند نقش مهمی در اهداف کاپ ۲۶ ایفا کنند، از توافق نهایی حذف شدند.

در حالی ‌که در پیش‌نویس اولیه توافق کاپ ۲۶ بر اهمیت حیاتی راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت تأکید شده بود، در توافق نهایی به اهمیت حفاظت، نگهداری و احیای طبیعت و اکوسیستم‌ها اشاره شد.

۹- نهایی شدن کتاب مقررات موافقت‌نامه پاریس

متون جدیدی که در گلاسکو مورد توافق قرار گرفت سبب شد بخش‌های باقی‌مانده مقررات موافقت‌نامه پاریس نهایی شود.

این موارد شامل مقررات جدید درباره شفافیت است، به این معنا که همه کشورهای عضو موافقت‌نامه پاریس اکنون باید هر دو سال یک بار میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و پیشرفت در مقابله با تغییر اقلیم را گزارش کنند. این گزارش باید به ناظران تصویر واضح‌تری در مورد اینکه آیا کشورها به وعده‌های اقلیمی خود عمل می‌کنند یا خیر ارائه دهد.

شامل راه‌حلی برای بخش کمّی شناخته‌شده و بسیار بحث‌برانگیز موافقت‌نامه پاریس معروف به ماده ۶ است که بازارهای کربن و سایر انواع همکاری بین‌المللی را پوشش می‌دهد. این نگرانی وجود دارد که شرایط توافق‌شده به‌اندازه کافی پیش نرود.

۱۰- به رسمیت شناختن نقش افراد بومی، جوانان و کودکان

متن نهایی توافق گلاسکو به نقش مهمی اشاره می‌کند که مردم بومی، جوامع محلی، جوانان، کودکان، دولت‌های محلی و منطقه‌ای و سایر ذی‌نفعان در مقابله با بحران اقلیم دارند.

فعالان جوان و نوجوان اقلیم در دو هفته گذشته تظاهرات پرشماری را در گلاسکو برگزار کردند. در روز اول اجلاس، فرانسیسکو ورا (Francisco Vera)  کودک ۱۲ ساله کلمبیایی از اجلاس کاپ ۲۶ خواست تا صدای کودکان را بشنود.

فراتر از ده نکته یادشده، در یک نگاه کلی باید گفت «پیمان اقلیمی گلاسکو» حاصل دو سال دیپلماسی برای افزایش جاه‌طلبی اقلیمی در جهان است که تا حدی این جاه‌طلبی‌ها در این پیمان و دیگر توافق‌ها در زمان برگزاری اجلاس کاپ ۲۶ مشاهده شد. حال باید منتظر بود و فرآیند اجرایی را رصد کرد.

حدود دو سال پیش، زمانی که انگلستان با مشارکت ایتالیا، ریاست اجلاس کاپ ۲۶ را برعهده گرفت، تنها ۳۰ درصد از جهان زیر پوشش اهداف خالص انتشار کربن صفر قرار داشت. این رقم هم‌اکنون، حدود ۹۰ درصد است. در همین مدت، ۱۵۴ عضو موافقت‌نامه پاریس اهداف ملی جدیدی را ارائه کرده‌اند که ۸۰ درصد از انتشار جهانی را پوشش می‌دهد.

آلوک شرما (Alok Sherma)، رئیس انگلیسی کاپ ۲۶ نیز بر اقدام‌های برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای متمرکز شد، به‌طوری ‌که بسیاری از کشورها متعهد شدند به‌تدریج برق زغال‌سنگی را کنار بگذارند و به تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های زغال‌سنگ پایان دهند. افزون بر این، ۱۳۰ کشور که ۹۰ درصد از جنگل‌های جهان را زیر پوشش دارند، تعهد دادند به جنگل‌زدایی تا سال ۲۰۳۰ پایان دهند. همچنین در حالی‌ که در جاده‌های جهان، انتقال به‌سوی خودروهای بدون انتشار کربن در حال افزایش است، بعضی از بزرگ‌ترین خودروسازان با هم همکاری می‌کنند تا فروش خودروهای بنزینی جدید تا سال ۲۰۴۰ و تا سال ۲۰۳۵ در بازارهای پیشرو به صفر برسد. کشورها و شهرها با تاریخ‌های بلندپروازانه توقف فروش خودروهای بنزینی و دیزلی را دنبال می‌کنند.

مطالعه موسسه Climate Action Tracker نشان می‌دهد که با اجرای کامل تعهدهای جمعی جدید، افزایش دمای جهان تا پایان قرن می‌تواند تا حد ۱.۸ درجه سانتیگراد حفظ شود، اما باید تأکید کرد حتی با اقدام‌های انجام‌شده در طول و پیش از نشست کاپ ۲۶، جوامع در سراسر جهان همچنان آثار سیاره در حال تغییرمان را احساس خواهند کرد.

منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت