شبکه انتقال گاز ایران به‌عنوان شاهراه اصلی انرژی کشور، مسئولیت انتقال روزانه صدها میلیون مترمکعب گاز به مشترکان خانگی، صنعتی، نیروگاهی و صادراتی را به‌عهده دارد؛ مسئولیتی که حتی تغییر فصل، افزایش مصرف یا شرایط تعمیرات اساسی نیز نمی‌تواند آن را متوقف کند.
پایداری این شبکه با طول بیش از ۴۰ هزار کیلومتر حاصل برنامه‌ریزی دقیق، توسعه مستمر خطوط، اجرای تعمیر و نگهداری پیشگیرانه، استفاده از فناوری‌های نوین مانند پیگ هوشمند و اتکای روزافزون به توان فنی داخلی است. اهمیت این اقدام‌ها زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم نیمه نخست سال، فقط یک دوره کم‌مصرف نیست، بلکه «مرحله آماده‌سازی برای زمستان» است؛ مرحله‌ای حیاتی که در آن ظرفیت، تاب‌آوری و مانور شبکه برای تأمین مطمئن گاز کشور تضمین می‌شود.
شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) در این زمینه گفت‌وگویی با پیمان خضرایی، مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران، انجام داده است. در بخش نخست این گفت‌وگو، به بررسی شاهرگ حیاتی انرژی کشور می‌پردازیم؛ جایی که حتی در روزهای گرم تابستان نیز روزانه بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز بدون وقفه منتقل می‌شود. در ادامه، از آمار انتقال گاز و ثبات شبکه گرفته تا عملیات سنگین آماده‌سازی خطوط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز برای فصل زمستان خواهید خواند.
حجم انتقال گاز در ۶ ماه نخست امسال چه مقدار بوده است؟
مجموع حجم انتقال گاز ترش و شیرین از ابتدای ۱۴۰۴ تا پایان شهریور حدود ۱۴۵ میلیارد مترمکعب بوده است. سبد مصرف گاز در هر ماه از سال تغییر می‌کند؛ هم‌اکنون و پیش از آغاز فصل سرما روزانه حدود ۷۲۰ میلیون مترمکعب گاز انتقال می‌یابد. این رقم در ماه گذشته با وجود گرمای هوا حدود ۷۰۳ میلیون مترمکعب بود. این روند نشان می‌دهد که تغییر ماه‌های سال تأثیر قابل‌توجهی بر فعالیت شرکت انتقال گاز ندارد. کاهش‌های جزئی مشاهده‌شده نیز مربوط به اجرای تعمیرات اساسی در برخی مقاطع است؛ تعمیراتی که به‌هیچ‌وجه در فصل زمستان انجام نمی‌شود.
چه اقدام‌هایی برای آمادگی زمستان در نیمه نخست سال انجام شده است؟
نیمه نخست سال به‌عنوان «مرحله آماده‌سازی برای زمستان» به‌شمار می‌آید. در این دوره، مجموعه‌ای از اقدام‌های گسترده و سنگین انجام می‌شود که شامل دو بخش اصلی است؛ بخش نخست، اجرای برنامه‌های تعمیر و نگهداری خطوط انتقال گاز است که از قبل پیش‌بینی‌شده و در ایستگاه‌های تقویت فشار و خطوط اصلی انجام می‌شود. خطوط انتقال پس از بررسی و بازرسی‌های انجام‌شده، تعمیر می‌شوند تا از سلامت و فشارپذیری آنها اطمینان حاصل آید. یکی از ابزارهای مهم در این فرآیند، پیگ هوشمند است که برای شناسایی نقیصه‌های خطوط لوله استفاده می‌شود و بر اساس گزارش آن، اقدام‌های تعمیراتی انجام می‌گیرد. این عملیات با توجه به حجم زیاد خطوط و پیچیدگی کار، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های نیمه نخست سال را تشکیل می‌دهد.
بخش دوم شامل تعمیرات توربین‌ها و تجهیزات ایستگاه‌های تقویت فشار است؛ این دو بخش تحت نظر مدیریت تعمیر و نگهداری انجام می‌شوند. فرآیند تعمیرات و نگهداری به‌صورت مکانیزه و جامع با برنامه‌ریزی دقیق تعمیراتی و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای پیشرفته در شرکت انتقال گاز ایران مدیریت می‌شود. این نرم‌افزار به لحاظ گستردگی، تقریباً در کشور منحصر به فرد است و از سال‌های گذشته تاکنون کمک کرده تا ساختار نگهداری شبکه را بهینه و مکانیزه کنیم. این مرحله فاز نخست آماده‌سازی برای زمستان به‌شمار می‌آید.
افزون بر تعمیر و نگهداری، اقدام‌های دیگری برای افزایش ظرفیت، پایداری و تاب‌آوری شبکه انجام شده است. ازجمله این اقدام‌ها می‌توان به احداث خطوط جدید انتقال گاز و تقویت شبکه برای توزیع بهتر در مسیرهای اصلی اشاره کرد. هم‌اکنون طول خطوط لوله انتقال گاز که در حال بهره‌برداری هستند، ۴۰ هزار و ۲۶۰ کیلومتر است. شبکه انتقال گاز از ۱۱ منطقه عملیاتی تشکیل شده و برای تضمین پایداری جریان گاز، ۹۵ تأسیسات تقویت فشار در این شبکه فعال هستند. تعداد واحدهای کمپرسوری یا توربوکمپرسور که نقش اصلی در حفظ فشار خطوط ایفا می‌کنند، ۳۵۱ واحد است و عملیات نگهداری و بهره‌برداری از طریق ۶۲ مرکز بهره‌برداری خطوط لوله (یارد) در سراسر کشور انجام می‌شود.
تعمیرات اساسی در ایستگاه‌های تقویت فشار گاز چه تفاوت‌هایی با تعمیرات خطوط لوله دارد؟
تعمیرات اساسی در ایستگاه‌ها بیش از خطوط لوله معنا می‌یابد، اما در هر دو بخش انجام می‌شود. بخشی از این اقدام‌ها شامل تعمیر و نگهداری خطوط لوله است که به حفظ ظرفیت و عمر آنها کمک می‌کند؛ این اقدام‌ها شامل تعمیر پوشش‌ها، ابنیه فنی مسیر لوله و سامانه حفاظت کاتدی برای جلوگیری از خوردگی فلز می‌شود، همچنین سلامت خطوط به‌صورت مستمر پایش می‌شود، مشابه آزمایش‌های پزشکی، سلامت و عملکرد تجهیزات را ارزیابی می‌کنند.
امسال حدود ۶۰۰ عیب در خطوط سراسری، به‌طور عمده خطوط سوم، چهارم و هشتم تعمیر شد، همچنین ۵۰۰ نقطه در خطوط ۴۸ اینچ صادرات شمال و خطوط تهران مورد بازبینی و تعمیر قرار گرفت، در مجموع یک هزار و ۱۰۰ نقطه تحت بازبینی و تعمیر قرار گرفتند. افزون بر این، حدود ۹۰۲ کیلومتر عملیات پیگرانی انجام شد که ممکن است برنامه‌های تعمیراتی آینده را نیز شکل دهد.
در حوزه تأسیسات تقویت فشار گاز، تعمیرات اساسی ۲۶ دستگاه کمپرسور اصلی گاز به پایان رسیده و تعمیرات اساسی ۳۰ توربین نیز در حال انجام است که پیشرفت مناسبی نسبت به حجم فعالیت‌های تعمیراتی در این حوزه دارد. این اقدام‌ها سبب می‌شوند شبکه انتقال گاز کشور ظرفیت و تاب‌آوری کافی برای فصل زمستان داشته باشد و بتواند گاز را به‌طور پایدار به مناطقی که نیاز بیشتری دارند، به‌ویژه نیمه شمالی کشور منتقل کند. بدون این اقدام‌ها، امکان بهره‌برداری امن و انتقال پایدار گاز در فصول پیک مصرف فراهم نخواهد بود.
انتقال و جابه‌جایی کمپرسورها به چه منظور انجام می‌شود؟
برای افزایش اطمینان در کریدور شمالی کشور، سه دستگاه کمپرسور موجود در تأسیسات فاروج به تأسیسات رامسر منتقل شد تا جایگزین کمپرسورهای ۷.۵ میلیون مترمکعبی شوند. بدین ترتیب ظرفیت انتقال از این تأسیسات به ۲۲.۵ میلیون مترمکعب افزایش یافت. این اقدام در کمتر از دو ماه بدون استفاده از پیمانکار، تنها با توان فنی همکاران شرکت انتقال گاز انجام شد.
همچنین پایش منظم و کنترل دقیق پیشرفت تعمیرات توربین‌ها انجام شد و چند سناریو بر اساس تاریخ بازگشت توربین‌های تعمیرشده از کارگاه پیمانکاران طراحی و اجرا شده است. برای نمونه در تأسیسات خیرگو ۸ که از اصلی‌ترین تأسیسات انتقال به‌شمار می‌رود، سه دستگاه توربین در مرز گذر از زمان تعمیرات وجود دارد که به‌دلیل نبود واحد یدک، به‌طور مستمر در سرویس فعالیت می‌کنند. برای جلوگیری از توقف در این تأسیسات، سناریوی جابه‌جایی یک واحد از تأسیسات بیجار به تأسیسات خیرگو برنامه‌ریزی و در حال اجرا است.
برنامه توسعه خطوط و افزایش ظرفیت انتقال چگونه است؟
شرکت ملی گاز ایران در حوزه توسعه خطوط لوله تا پایان سال ۱۴۰۴ برنامه احداث ۹۴۸ کیلومتر خط لوله را در دستور کار دارد که تاکنون ۲۵۵ کیلومتر آن بهره‌برداری شده و در سرویس قرار گرفته است. بخشی از این خطوط در نیمه دوم سال وارد مدار می‌شوند. به‌طور مشخص، ۳۹۵ کیلومتر مربوط به خط نهم سراسری است که در چند قطعه به بهره‌برداری می‌رسد و شبکه انتقال به‌طور مستمر توسعه می‌یابد و بخش‌های باقی‌مانده نیز تا پایان سال عملیاتی می‌شوند.
بر اساس برنامه توسعه، ظرفیت شبکه انتقال گاز تا پایان سال ۱۴۰۴ افزایش می‌یابد و با اجرای طرح‌های در دست اقدام، چند خط لوله جدید و ایستگاه تقویت فشار به شبکه اضافه می‌شود تا امکان انتقال حجم بیشتری از گاز در فصول پیک، به‌ویژه زمستان فراهم شود.
شبکه انتقال کشور شامل سه کریدور اصلی است؛ غرب که خطوط چهارم، ششم، هشتم و نهم سراسری را در برمی‌گیرند، از جنوب آغاز می‌شوند و به سمت غرب و شمال کشور امتداد دارند. مرکز، شامل خط دوم، سوم و دهم است که مسیرشان از شیراز، اصفهان و مناطق مرکزی عبور می‌کند. کریدور شرق نیز خط هفتم را شامل می‌شود که از زاهدان آغاز می‌شود و به سمت شرق و شمال کشور ادامه می‌یابد. این خطوط در نقاط مختلف به یکدیگر متصل هستند و به کمک خطوط ارتباطی، شبکه انتقال به شکل یکپارچه عمل می‌کند. این ساختار امکان مانورهای عملیاتی برای انتقال گاز به مناطق نیازمند به‌ویژه نیمه شمالی کشور را فراهم می‌سازد.
امسال، چهار ایستگاه تقویت فشار در برنامه بهره‌برداری قرار داشت که تاکنون دو ایستگاه دهشیر و برازجان بهره‌برداری شده است و ایستگاه اردستان و لامرد نیز به‌زودی به مدار می‌آیند. با این اقدام‌ها ممکن است با مانورهای کمتری، گاز به‌دست مصرف‌کنندگان برسد، اما واقعیت این است که به لحاظ نیاز، هنوز با ناترازی انرژی روبه‌رو هستیم و بین مصرف و تولید تعادل کاملی وجود ندارد.
حجم انتقال گاز شیرین در ۱۴۰۳ به ۲۸۱ میلیارد مترمکعب رسیده است. این افزایش ظرفیت نشان می‌دهد که شبکه انتقال و تولید گاز با افزایش مصرف مشترکان، صنایع و نیروگاه‌ها همراه بوده است. گاز محور توسعه، شعار ما است و با تأمین آن، صنعت شکوفا می‌شود، اما برخی مصرف‌کنندگان، گاز را بهینه مصرف نمی‌کنند.
مژگان فرجی
نظر شما