علی بحرانی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار شانا درباره زمینه‌های تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اظهار می‌کند: این رخداد یکی از سرنوشت‌سازترین وقایع تاریخ معاصر ایران است که نه‌تنها مسیر سیاسی کشور را دگرگون ساخت، بلکه تأثیرات عمیق و بلندمدتی بر حوزه‌های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی، به‌ویژه در صنعت نفت برجای گذاشت. درک صحیح زمینه‌های تاریخی این کودتا بدون شناخت دقیق شرایط داخلی و بین‌المللی آن دوران امکان‌پذیر نیست.
وی با بیان اینکه دهه ۱۳۲۰ خورشیدی در ایران با بحران‌های فراوان سیاسی و اقتصادی همراه بود، می‌افزاید: مسئله نفت که از اوایل قرن بیستم به مهم‌ترین محور سیاست‌های اقتصادی و بین‌المللی ایران بدل شده بود، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری تحولات سیاسی ایفا کرد. شرکت نفت، با تسلط بریتانیا بر صنعت نفت، منبع اصلی درآمد و موقعیت اقتصادی ایران به‌شمار می‌رفت، اما سهم ایران از درآمد نفت بسیار ناچیز و ناعادلانه بود. در این شرایط، ملی شدن صنعت نفت به‌عنوان یک مطالبه ملی و نماد استقلال اقتصادی مطرح شد.
مؤلف کتاب «آبادان» تصریح می‌کند: نخست‌وزیر وقت، دکتر محمد مصدق، رهبری این جنبش را بر عهده گرفت و مجلس شورای ملی با تصویب قانونی، صنعت نفت را ملی اعلام کرد. این اقدام نقطه عطفی در تاریخ ایران و صنایع نفتی کشور بود که با استقبال گسترده مردم و کارگران نفت همراه شد.
آبادان، قلب تپنده نهضت ملی نفت
بحرانی‌پور با تأکید بر نقش کارگران و جامعه آبادان در پشتیبانی از دولت مصدق، به جایگاه پالایشگاه آبادان در دوره ملی شدن صنعت نفت می‌پردازد و می‌گوید: پالایشگاه آبادان یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین پالایشگاه‌های جهان بود و به نماد خودکفایی، استقلال و نیروی ملی تبدیل شده بود. کارگران، مهندسان و مدیران ایرانی در این دوره نقش مهمی در افزایش تولید و حمایت سیاسی از دولت مصدق ایفا کردند.
وی با بیان اینکه این پالایشگاه مرکز تجمع فرهنگی و سیاسی کارگران و طبقات متوسط صنعتی بود که افزون بر مسائل فنی، در جنبش ملی نفت نیز فعال بودند، تصریح می‌کند: برنامه توسعه و نوسازی پالایشگاه آبادان در دوره ملی شدن نفت با هدف افزایش ظرفیت تولید و تبدیل آبادان به قطب صنعتی خودکفا با بهره‌گیری از تخصص داخلی بود.
مؤلف کتاب «آبادان» با بیان اینکه به دلیل حضور پرشمار کارگران و فعالان سیاسی، آبادان پس از کودتا به یکی از مراکز حساس سیاسی تبدیل شد، یادآور می‌شود: دستگاه‌های امنیتی و نظامی فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی را تحت نظر گرفتند؛ بسیاری از فعالان دستگیر، بازداشت یا تبعید شدند و فضای شهر به‌شدت بسته و سرکوبگرانه شد.
بحران سیاسی و اجتماعی در آبادان پس از کودتا
بحرانی‌پور با بیان اینکه کودتا ۲۸ مرداد تأثیرات اجتماعی و فرهنگی عمیقی داشت، ازجمله سرکوب تشکل‌های کارگری، محدودیت آزادی بیان، کاهش مشارکت اجتماعی و سیاسی، تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری و ایجاد فاصله میان شهروندان و ساختار حاکمیتی، بیان می‌کند: این وضع سبب شد شهر آبادان که پیش‌تر به‌عنوان نماد خودباوری و استقلال اقتصادی ایران شناخته می‌شد، درگیر بحرانی عمیق سیاسی و اجتماعی شود که سال‌ها ادامه داشت.
وی با اشاره به تشکل‌های کارگری این شهر پس از کودتا می‌گوید: این تشکل‌ها، به‌ویژه آنهایی که پیش از کودتا فعال بودند، با سرکوب مواجه شدند و بسیاری از فعالان کارگری دستگیر، اخراج یا مجبور به ترک فعالیت شدند، همچنین این فضا سبب کاهش مشارکت اجتماعی و سیاسی مردم آبادان، افزایش ترس و بی‌اعتمادی، کاهش فعالیت‌های فرهنگی و هنری و در نهایت کاهش حس تعلق به شهر و مهاجرت نخبگان شد.
مؤلف کتاب «آبادان» با تأکید بر اینکه پس از کودتا، مدیریت پالایشگاه آبادان به‌سرعت به دست شرکت‌های خارجی، به‌ویژه کنسرسیوم نفت بازگشت، بیان می‌کند: بسیاری از مدیران و کارشناسان ایرانی که در دوران ملی شدن نفت به‌کار گرفته شده بودند، به‌طور سیستماتیک کنار گذاشته شدند یا مجبور به ترک محل کار خود شدند. افزون بر آن، فضای همکاری و مشارکت ملی جای خود را به فضای سرکوب و کنترل شدید داد که به کاهش انگیزه و تشویش در میان کارگران و مدیران بومی منجر شد.
انحصار و کاهش فرصت‌های اقتصادی در آبادان
بحرانی‌پور با بیان اینکه کودتا به بازگشت کنترل شرکت نفت و کنسرسیوم به منابع نفتی کشور منجر شد که به کاهش سهم ایران از درآمدهای نفت و توقف روند توسعه پالایشگاه انجامید، می‌گوید: بازگشت شرکت‌های خارجی و کنسرسیوم سبب شد اولویت‌های آن‌ها بر حفظ وضع موجود و بهره‌برداری حداکثری از منابع متمرکز شود، که این امر به فرسایش زیرساخت‌ها و کاهش توان فنی و اقتصادی پالایشگاه انجامید. به طور کلی، این انحصار سبب محدود شدن فعالیت‌های اقتصادی مستقل، کاهش فرصت‌های سرمایه‌گذاری داخلی و ایجاد فاصله‌ای میان مدیریت پالایشگاه و جامعه بومی آبادان شد که در نهایت زمینه‌ساز افزایش نارضایتی‌های اقتصادی و اجتماعی شد.
وی در پایان به توصیف کتاب «آبادان» از تحولات فرهنگی و اجتماعی آبادان پس از کودتا اشاره و تصریح می‌کند: این کتاب نشان می‌دهد چگونه آبادان از شهری با جامعه‌ای زنده و فعال به مکانی با فضای سرکوبگرانه تبدیل شد که در آن مشارکت اجتماعی و فرهنگی به‌شدت کاهش یافت و فاصله میان شهروندان و ساختار حاکمیتی افزایش یافت.
نظر شما