به گزارش شانا به نقل از انتشارات وزارت نفت، مجتبی مقصودی، استاد دانشگاه و از بنیانگذاران انجمن علمی مطالعات صلح (یکشنبه، ۲۶ مرداد) در نشست «سایه نفت بر کودتا» به ابتکار انجمن علمی مطالعات صلح و با همراهی انتشارات وزارت نفت با اشاره به اینکه رویداد کودتای ۲۸ مرداد تأثیرات متعدد کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بر جامعه ایرانی گذاشته است، بیان کرد: در دهه‌های گذشته نظریه‌ها و تئوری‌های متعددی برای تحلیل و خوانش رویداد کودتای ۲۸ مرداد مطرح شده است و ما همین امروز هم تحت تأثیر تبعات و پیامدهای این رویداد هستیم.
وی افزود: نظریه‌های دولت رانتیر و نفرین منابع برای تحلیل وضعیت اقتصادی ایران در چارچوب مدل مفهومی ناشی از کودتای ۲۸ مرداد شکل گرفته‌اند و از نظر ادبیات اجتماعی و سوگیری‌های جمعی نیز، جامعه ایرانی به‌طور کلی تحت تأثیر ادبیات چپ قرار گرفته است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ادبیات چپ در سال‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد به‌عنوان رویکرد غالب درآمد و چند پیامد اجتماعی مهم به همراه داشت، تصریح کرد: ازجمله اینکه به‌دلیل رویکرد آنتاگونیستی ادبیات چپ، این نگرش در بخشی از جامعه با سازش‌ناپذیری ذاتی ترکیب شد و در روحیات، رفتار اجتماعی و توقعات عمومی بازتولید شد.
۲۸ مرداد؛ نقطه عطفی در مدیریت منابع انرژی
رضا وثوقی، سرپرست انتشارات و مستندنگاری اداره کل روابط عمومی وزارت نفت با تأکید بر اهمیت رویداد ۲۸ مرداد و تبعات آن، به‌ویژه در حوزه بهره‌برداری و برنامه‌ریزی بلندمدت در صنعت نفت و انرژی ایران، یادآور شد: با سقوط دولتی که صنعت نفت را ملی کرد و آغاز همکاری شرکت ملی نفت ایران با کنسرسیومی از شرکت‌های بین‌المللی، فصل تازه‌ای در نحوه مواجهه ایرانیان با ثروت ملی و نگرش اجتماعی نسبت به مصرف منابع انرژی شکل گرفت. رگه‌هایی از این تغییرات هنوز باقی است.
وی با بیان اینکه اگرچه تاکنون تولید محتوای زیادی درباره ۲۸ مرداد و مسیرهای منتهی به آن انجام شده، اما همچنان فرصتی برای بازخوانی جنبه‌های کمتر مطرح‌شده اثرات بلندمدت این رویداد بر حیات اجتماعی و مدل برنامه‌ریزی اقتصادی ایران در حوزه انرژی وجود دارد. ، تصریح کرد: بعد از رویداد ۲۸ مرداد و در شرایطی که دولت غیرمردمی در کشور بر سرکار بود مذاکراتی میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های بین‌المللی نفت روی داد که حتی امروز هم توجه به لایه‌های پنهان این مذاکرات مهم است، به‌گونه‌ای که می‌توان از کشمکش و جدال میان غول‌های نفتی دهه ۵۰ میلادی جهان بر سر سهم یافتن از قرارداد نفتی با ایران درس‌های مهمی در مذاکرات آموخت.
۵ پیشنهاد خارجی برای حل مناقشه نفتی
روژان حسام قاضی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و مدرس دانشگاه در این نشست با تشریح نظریات دو نویسنده پرکار در این حوزه به آثار محمدعلی همایون کاتوزیان و یرواند آبراهامیان در مورد کودتای ۲۸ مرداد اشاره کرد و گفت: درمجموع می‌توان پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی کشورهای خارجی به دولت مصدق برای حل‌وفصل دعوای نفتی ایران و انگلستان را به پنج پیشنهاد مشخص شامل پیشنهاد جکسن، استوکس، بانک جهانی، پیشنهاد مشترک آمریکا و انگلستان در دوره ترومن و چرچیل و پیشنهاد مشترک آمریکا و انگلستان در دوره آیزنهاور و چرچیل دسته‌بندی کرد.
وی با تأکید بر اینکه بخش عمده‌ای از روایت امروزی واقعه کودتای ۲۸ مرداد به‌ویژه در کشورهای غربی از تلاش رسانه‌های غرب در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳ نشأت می‌گیرد که طی آن و با تولید ادبیات، مصدق، مردی لجوج و غیرقابل انعطاف درباره مسئله مذاکرات ترسیم شده است، بیان کرد: به نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از این ادبیات برای توجیه براندازی و سرنگونی این دولت با مشارکت آمریکا و انگلستان تولید شده است، چراکه واقعیت به گونه دیگری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و مدرس دانشگاه ادامه داد: برای نمونه، در یکی از اسناد مرتبط با مذاکرات، مشخص شد که هنگام حضور مصدق در آمریکا برای امور درمانی، شرکت‌های آمریکایی طرحی برای حل‌وفصل مسئله نفت ارائه کرده بودند. طبق این طرح، خود شرکت‌های آمریکایی می‌بایست با قراردادی با ایران به بهره‌برداری از نفت می‌پرداختند و هم‌زمان غرامت انگلستان را نیز پرداخت می‌کردند. با وجود پذیرش این طرح از سوی دولت مصدق، انگلستان به هیچ وجه با آن موافقت نکرد و چرچیل زیر بار توافق نرفت، در حالی که در ادبیات غرب، مسئولیت شکست تمامی توافق‌ها درباره نفت ایران به مصدق نسبت داده می‌شود.
حسام قاضی به تأکید انگلستان بر واژه «کنترل» در هر نوع توافق با دولت مصدق اشاره کرد و گفت: «انگلیسی‌ها اصرار داشتند که در هر توافقی، تسلط و کنترل بر منابع نفتی و تأسیسات مهمی همچون پالایشگاه آبادان در اختیار انگلستان باشد و ایرانی‌ها تنها مدیریت اداری صنعت نفت را بر عهده داشته باشند. از این اصرار می‌توان تصویر روشنی از مدل فکری موجود در مذاکرات آن دوره به دست آورد؛ به‌گونه‌ای که انگلستان حتی اعلام کرده بود با جانشین مصدق توافق خواهد کرد، نه با خود او.
کتاب‌شناسی ۲۸ مرداد؛ از آثار کلاسیک تا اسناد تازه
ساجده سلیمی، روزنامه‌نگار و دبیر خبرگزاری کتاب ایران، در این نشست به معرفی کتاب‌شناسی و تشریح مهم‌ترین آثار فارسی و غیرفارسی مرتبط با ۲۸ مرداد پرداخت و با یادآوری مجموعه کتاب «خواب آشفته نفت» اثر محمدعلی موحد گفت: با توجه به حضور آقای موحد در متن رویدادهای مربوط به ملی شدن نفت و خلع ید و نقش او در شرکت ملی نفت ایران در سال‌های مورد بحث، اثر او یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین و در عین حال بی‌طرفانه‌ترین کتاب‌هایی است که در این حوزه منتشر شده است. به‌ویژه جلد سوم کتاب، وضعیت صنعت نفت در سال‌های پس از کودتا را به تفصیل تشریح می‌کند.
وی با اشاره به جریان کتاب‌شناسی و تلخیص کتاب‌های مهم و معتبر با موضوع ۲۸ مرداد به آثاری ازجمله کتاب «پشت پرده کودتا» اثر علی رهنما، «مصدق در محکمه نظامی» اثر سرهنگ جلیل بزرگمهر، «تأملی بر نگرش مصدق» نوشته فخرالدین عظیمی و دو کتاب «کودتا» و «بحران نفت در ایران» اثر یرواند آبراهامیان پرداخت و افزون بر بیان خلاصه‌ای از رویکرد کتاب‌های یادشده، درباره آرا و اندیشه نویسندگان این کتاب‌ها نیز مطالبی بیان کرد.
این روزنامه‌نگار همچنین تحلیلی از کتاب‌های ضدکودتا اثر روزولت و کتاب‌های مارک گازیورسکی ارائه کرد و با اشاره به اینکه بخشی از آثار مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد به‌ویژه در سال‌های اخیر در اثر آزادسازی و عمومی شدن اسناد مرتبط در آرشیوهای دولتی کشورهای مختلف تهیه شده است، گفت: از آنجا که هنوز بخشی از اسناد و مدارک مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد در برخی از کشورها همچون آمریکا، انگلستان و روسیه آزاد نشده و در دسترس پژوهشگران قرار نگرفته است می‌توان امید داشت که در سال‌های آینده و با عمومی شدن دسترسی به این اسناد شاهد انتشار کتاب‌های دیگری با موضوع صنعت نفت ایران، جنبش ملی شدن نفت و کودتای ۲۸ مرداد باشیم.
این نشست در ادامه با طرح پرسش‌های حاضران و ارائه دیدگاه‌ها و پاسخ‌های سخنرانان همراه شد و در فضایی تعاملی به کار خود پایان داد.
نظر شما