اتحادیه اروپا اکنون در میانه بحث درباره سیاست انرژی خود و تبدیل «بسته سیاست اقلیمی هدف ۵۵ درصد کاهش» (Fit for ۵۵) به قوانین مشخص است. سیستم تجارت انتشار گازهای گلخانه‌ای اتحادیه اروپا (EU ETS) سنگ‌بنای تلاش‌های اقلیمی اروپا به شمار می‌آید و تغییرات آن برای آینده‌گذار انرژی و امنیت انرژی اروپا بسیار مهم است.

اکنون اصلاح مقررات بازار کربن اتحادیه اروپا به‌دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و تبعات آن ضروری‌تر از گذشته به نظر می‌رسد. در واقع، در حالی ‌که اتحادیه اروپا نمی‌تواند به‌سرعت وابستگی انرژی خود به روسیه را قطع کند، اصلاح مقررات بازار کربن به‌خوبی می‌تواند از شرکت‌های برق اروپا در برابر شوک‌های قیمتی محافظت کرده و در فرآیند گذار انرژی از آنها حمایت کند.

شرکت‌های برق و صنعتی اروپا در ماه‌های اخیر هم تحت تأثیر افزایش قیمت سوخت و هم افزایش قیمت گواهی کربن قرار گرفتند، در حالی ‌که اتحادیه اروپا نمی‌تواند در کوتاه‌مدت اقدام زیادی در زمینه‌ عرضه‌ سوخت انجام دهد، اما می‌تواند به‌طور مؤثری مقررات بازار تجارت انتشار اروپا را اصلاح کند، به‌طوری ‌که در برابر شوک‌های قیمتی انعطاف‌پذیرتر شود.

اصلاح مناسب مقررات بازار تجارت انتشار اروپا، روند قیمت‌های کربن را در این بازار قابل پیش‌بینی‌تر می‌کند و به تولیدکنندگان اجازه می‌دهد بر سرمایه‌گذاری‌هایی که گذار انرژی را پیش می‌برند، تمرکز کنند.

بحث گسترده‌ای در مورد علل افزایش شدید قیمت گواهی‌های انتشار اتحادیه اروپا (EUAs) وجود دارد. برخی از کارشناسان و تحلیلگران مدعی هستند که افزایش قیمت‌ها ناشی از عوامل بنیادین بازار است و برخی دیگر، به فعالیت‌های سفته‌بازی اشاره می‌کنند. در خصوص تأثیر سفته‌بازی بر قیمت کربن، به‌تازگی سازمان اوراق بهادار و بازارهای اروپا (ESMA) به بررسی و تحلیل موضوع پرداخت، اما گزارش نهایی این سازمان، پاسخ قطعی در این زمینه ارائه نمی‌دهد.

سازمان اوراق بهادار و بازارهای اروپا تأیید می‌کند که تجارت و فعالیت‌های با تواتر بالا توسط مؤسسه‌های مالی وجود دارد، اما از سوی دیگر تأثیر قابل‌توجهی بر بازار کربن نداشته است. این سازمان در گزارش خود برای اینکه موضوع را پیچیده‌تر کند، از لزوم شفافیت بیشتر و دسترسی به داده‌های بازار پشتیبانی می‌کند. در هر حال، اکنون نهادهای تنظیم‌کننده بازار، پیشنهادهایی را برای بررسی به پارلمان اروپا ارائه داده‌اند که ممکن است عملکرد بازار تجارت انتشار اروپا را بهبود بخشد.

این پیشنهادها شامل شفافیت بهتر، نظارت بر بازار و محدود کردن تعداد معاملات (position) برای تراکنش‌های مالی در مشتقات گواهی کربن است. در این رابطه سازمان اوراق بهادار و بازارهای اروپا از کمیسیون اروپا دعوت کرد استدلال‌های موافق و مخالف اعمال محدودیت‌های معاملات را بررسی کند.

افراد دیگری نیز به نوسانات قیمت و عدم قطعیت بازار تجارت انتشار اروپا اشاره کرده‌اند. به‌عنوان نمونه در این باره جوز دبلک (Jos Debelke)، مسئول سابق کمیسیون اروپا در بازار تجارت انتشار اتحادیه اروپا، نسبت به نوسان‌های قیمت کربن در اروپا هشدار می‌دهد، همچنین مرکز تجزیه‌وتحلیل اقلیم و انرژی (Centre for Climate and Energy Analysis) اشاره می‌کند که نقص‌های موجود در طراحی بازار تجارت انتشار اروپا به سفته‌بازان اجازه می‌دهد بر قیمت‌ها تأثیر بگذارند.

از سوی دیگر، نظرات مختلفی نیز برای افزایش جاه‌طلبی اقلیمی وجود دارد. با وجود چنین بحث‌های داغی، هنوز امکان یافتن زمینه‌ مشترک میان ‌آنها امکان‌پذیر است. توصیه‌های سازمان اوراق بهادار و بازارهای اروپا زمینه‌ای را برای بحث آینده در مورد اصلاح بازار کربن اروپا فراهم می‌کند. در واقع، برای دستیابی به اهداف اقلیمی، باید روی اقدام‌های بهبود سیستم تجارت انتشار و محافظت در برابر نوسان‌های قیمت، چه ناشی از سفته‌بازی باشد یا نباشد، تمرکز شود.

کارشناسان معتقدند برای اصلاح بازار کربن اروپا باید ضمن محدود کردن دسترسی سفته‌بازان، حضور مؤسسه‌های مالی که به نقدینگی بازار کمک می‌کنند، حفظ شود. بدون انجام این امر نمی‌توان به اصلاحات مهم دیگر مورد بحث در خصوص ذخیره ثبات بازار (MSR) و بند الف ماده ۲۹ دستورعمل بازار تجارت انتشار اتحادیه اروپا پرداخت.

در حال حاضر ذخیره ثبات بازار (MSR) از سازوکار تعداد کل گواهی کربن در گردش (TNAC) استفاده می‌کند که این سازوکار مشکل‌ساز است، زیرا گواهی‌های کربن از سوی مؤسسات مالی به امید کسب سود مالی در آینده خریداری شده و سبب کمبود آنها در بازار می‌شود.

با چنین طراحی، ذخیره ثبات بازار (MSR) آسیب‌پذیر است؛ گواهی انتشار کربن خریداری‌شده از سوی نهادهای مالی به‌عنوان تعداد کل گواهی کربن در گردش (TNAC) محاسبه می‌شود.

در این حالت، سازوکار ذخیره ثبات بازار با جذب بیشتر گواهی کربن در بازار پاسخ می‌دهد و در نتیجه، کمبود آن را در بازار تشدید می‌کند و در اثر این کمبود، قیمت کربن بالا می‌رود. در واقع، در این شرایط، گواهی انتشار کربن بیشتر برای عملیات سفته‌بازی و کسب سود از سوی مؤسسات مالی و دیگر معامله‌گران خریداری و نگهداری می‌شود و برای تقاضای واقعی شرکت‌هایی که انتشار کربن دارند، گواهی انتشار در دسترس نیست.

این وضعیت نشان می‌دهد عملکرد یکی از ابزارهایی که هدف آن ایجاد ثبات در بازار کربن اروپا است، می‌تواند از سوی فعالیت‌های سفته‌بازی مخدوش شود. طراحی سازوکار دیگر برای جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت کربن ـ بند الف ماده ۲۹ ـ نیز بی‌اثر است. طبق این ماده، زمانی مقام‌های اجازه مداخله در بازار کربن را دارند که برای بیش از ۶ ماه متوالی قیمت‌های گواهی کربن اروپا بیش از ۳۰۰ درصد بیشتر از میانگین قیمت در دو سال قبل باشد. احتمال تحقق این شرط برای استفاده از این ابزار بسیار ضعیف است. به‌طوری‌ که با وجود افزایش قیمت‌های کربن در چند ماه اخیر، تاکنون از بند الف ماده ۲۹ استفاده نشده است.

چه‌ تغییراتی در مقررات بازار تجارت انتشار اروپا باید اعمال شود؟

گزینه‌های زیادی وجود دارد، اما همه آنها به حل یک مسئله کلی ختم می‌شوند؛ قابل پیش‌بینی‌تر کردن بازار و قیمت‌ها. کمیسیون اروپا میانگین قیمت‌های انتشار را معادل ۵۰ یورو در هر تن برای کل دوره ۲۰۳۰-۲۰۲۱ در نظر گرفته است، درحالی ‌که قیمت‌های فعلی بسیار بالاتر از ۸۰ یورو هستند. هدف اصلاحات، کنترل مستقیم قیمت‌ها نیست، بلکه تضمین حداقل اطمینان برای شرکت‌هایی است که سرمایه‌گذاری بلندمدت برای کربن‌زدایی دارایی‌های خود انجام می‌دهند.

باید در نظر داشت که جلوگیری از سفته‌بازی در بازار کربن لزوماً به‌معنای خلاص شدن از شر مؤسسات مالی و حذف آن‌ها از بازار نیست. این مؤسسه‌های نقش مهمی به‌عنوان واسطه و کمک از جمله در کشف قیمت و تسهیل نقدینگی بازار دارند، اما فعالیت آن دسته از آنها که از طرف انتشاردهندگان گازهای گلخانه‌ای عمل نمی‌کنند، باید محدود شود. یک گزینه ممکن این است که محدودیتی برای حجم گواهی کربن که می‌توانند خریداری کنند، تعیین شود.

موضوع قیمت‌ها و سفته‌بازی بیش از حد در بازار کربن اروپا از سوی اسپانیا و لهستان مطرح شده است، این بحث همچنین اکنون در پارلمان اروپا شتاب بیشتری گرفته است و پیشنهاد حذف مؤسسه‌های مالی که نمایندگی از سوی انتشاردهندگان ندارند و اقدام‌های خاص دیگری مورد بحث است.

ماشه اعمال سازوکار ذخیره ثبات بازار (MSR) کنونی که مبتنی بر تعداد کل گواهی انتشار در گردش (TNAC) است باید تغییر کند، به‌طوری‌ که بتواند به‌سرعت به واقعیت بازار واکنش نشان دهد.

در واقع، تصمیم برای آزادسازی گواهی کربن از محل ذخیره باید بر اساس آستانه معین قیمت گواهی کربن در بازار باشد، همچنین اعمال بند الف ماده ۲۹ برای مداخله مقام‌های در بازار کربن نیز باید برای تبدیل‌شدن به سازوکار موثر تثبیت قیمت، به‌جای ضرایب قیمت که در بالا توضیح داده شد، باید بر اساس سطح قیمت خاص باشد، افزون بر این لازم است سازوکاری معرفی شود که مقدار مشخصی از گواهی‌های کربن به‌طور خودکار به مزایده‌های بدون واسطه و اقدام‌های سیاستی از پیش تعیین‌شده اختصاص یابد.

موارد فوق تنها چند نمونه بسیار مهم از اصلاحاتی است که باید در بازار کربن اروپا اعمال شود و نباید به تعویق بیفتد. دستیابی به اهداف اقلیمی اتحادیه اروپا مستلزم سرمایه‌گذاری عظیم است. بازار تجارت انتشار اروپا سرمایه‌گذاری در گذار انرژی را تشویق می‌کند، اما در عین حال قیمت‌های فزاینده گواهی‌های انتشار نباید هزینه‌های صرف شده برای گذار انرژی را تخلیه کند. شفافیت بهتر بازار، محرک‌های اصلی نوسان قیمت را مشخص می‌کند، اما باید مشکلات ساختاری طراحی بازار تجارت انتشار اتحادیه اروپا رفع شود.

منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت