به گزارش شانا، قطعی برق به‌صورت نامنظم در سال‌های اخیر در تابستان و حتی زمستان نارضایتی عمومی زیادی را در کشور به همراه داشت، این قطعی طوری بود که مردم در روز چند ساعت برق نداشتند و در سال‌های گذشته خاموشی‌ها از اردیبهشت‌ماه آغاز شد.

علت‌ خاموشی‌ها در سال‌های گذشته چه بود؟ چگونه دولت سیزدهم توانست بر خلاف دولت دوازدهم با خاموشی‌های گسترده در فصول سرد و گرم دست و پنجه نرم کند؟ چشم‌انداز مصرف برق کشور و نحوه تأمین پایدار آن در سال‌های آینده چگونه خواهد بود؟ پیش از هر موضوعی باید گفت شاید نساختن نیروگاه‌های جدید در گذشته و افزایش ندادن ظرفیت تولید برق ریشه بسیاری از مشکلات و چالش‌های کنونی در امروز صنعت برق باشد؛ از سوی دیگر افزایش ظرفیت تولید برق یکی از تکالیف قانونی برنامه ششم توسعه کشور بود که دولت و وزارت نیرو در دولت پیشین از انجام آن سر باز زده بود. 

امسال در حالی فصل گرم سال را پشت سر می‌گذاریم که دیگر خبری از خاموشی‌های سراسری در مراکز استان‌ها نیست. واقعیت آن است که این مهم به‌واسطه یک یا دو اقدام ویژه محقق نشده و مجموعه عواملی پرشمار در حوزه تولید، عرضه و مصرف برق در کنار یکدیگر زمینه حفظ پایداری شبکه برق را در سال جاری فراهم کرده است. در ادامه تلاش می‌شود به مهم‌ترین اقدام‌های صنعت نفت که زمینه‌ساز تحقق این مهم شده است به اختصار اشاره شود.

صنعت نفت از صنایع پرمصرف انرژی به‌ویژه برق در کشور بوده است، از این رو همواره ساخت نیروگاه تولید برق از الزام‌های پروژه‌های صنعت نفت بوده و هست. یکی از منابع تأمین برق در کشور استفاده از بخشی از واحدهای نیروگاهی پروژهای نیمه‌تمام صنعت نفت همچون نیروگاه برق غرب کارون، نیروگاه سیکل ترکیبی بعثت عسلویه، نیروگاه پتروشیمی دماوند، نیروگاه سیکل ترکیبی دهلران و نیروگاه گازی پروژه نیمه‌تمام ایران ال‌ان‌جی است.

امسال با همکاری وزارت نفت یکی از راهکارهای وزارت نیروی دولت سیزدهم برای عبور بدون خاموشی از اوج بار تابستان امسال، افزایش توان تولید برق از طریق ظرفیت خالی نیروگاه‌های موجود در پروژه‌های صنعت نفت بود که توانست آن را با موفقیت اجرا کند و تا امروز خاموشی گسترده در شبکه برق نداشته باشیم.

رکورد ۶۵ ساله تأمین سوخت نیروگاهی کشور شکسته شد

این روزها در حوزه تأمین سوخت پایدار نیروگاهی به‌دلیل گرمای هوا و تولید حداکثری برق ۳۱۴ میلیون معادل مترمکعب سوخت در نیروگاه‌ها مصرف می‌شود. این رقم حداکثر سوخت مصرفی نیروگاه‌ها طی ۶۵ سال اخیر است که به‌صورت پایدار در حال تأمین است. از ۳۱۴ میلیون مترمکعب سوخت مصرفی نیروگاه‌ها، حدود ۲۹۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی تزریق و بقیه از طریق سوخت مایع تأمین شد که البته این مقدار مصرف سوخت مایع به‌دلیل متصل نبودن بعضی نیروگاه‌ها به شبکه گاز کشور است.

اکنون حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز گاز در کشور تولید و مصرف می‌شود که نیروگاه‌ها بیشترین سهم مصرف را دارند. سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده حدود روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب و صنایع عمده ۱۴۵ میلیون مترمکعب در روز است و محدودیتی در گازرسانی به صنایع نیز وجود ندارد.

با توجه به تأمین حداکثری سوخت مصرفی نیروگاه‌ها و همین‌طور تولید بالاترین مقدار تاریخی برق در کشور، تابستان امسال شاهد خاموشی‌ها نبودیم و شبکه برق کشور شرایط پایداری دارد.

در همین حال، مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق نیز با اشاره به استفاده حداکثری از ظرفیت و توان تولید برق کشور می‌گوید: «هفته گذشته تقاضای مصرف برق از مرز ۶۸ هزار مگاوات عبور کرد و رکورد زد، اما به‌واسطه تأمین حداکثری سوخت نیروگاه‌ها، تولید حداکثری برق با استفاده از همه ظرفیت‌های موجود و همین‌طور همراهی مردم، خاموشی رخ نداد و پایداری شبکه سراسری حفظ شد، امیدواریم در هفته‌های آینده نیز این روند حفظ شود. 

اکنون افزون بر ۴ هزار و ۳۰۰ مگاواتی که امسال عملیاتی شده است، به گفته وزیر نفت بیش از یک هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی وزارت نفت نیز به شبکه سراسری برق اختصاص یافته است تا تابستان بدون خاموشی سپری شود.

برق دماوند در شبکه برق سراسری کشور

شرکت دماوند انرژی عسلویه تأمین‌کننده برق و بخار ۲۴ شرکت پتروشیمی مستقر در فاز ۲ پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس است که با طراحی و اجرای پروژه‌های پست ۴۰۰/۲۳۰ کیلوولت، خط و کلیدخانه ۴۰۰ کیلوولت در مجموع به ارزش ۴۰ میلیون یورو امکان اتصال به شبکه سراسری و ارسال برق مازاد تولید خود را برای جبران بخش قابل‌توجهی از کمبود برق در شرایط کنونی فراهم کرده است.

عملیات اجرایی اتصال به شبکه سراسری از ۲۰ تیرماه امسال به‌مدت سه روز با هماهنگی و تمهیدات فنی لازم  بین شرکت دماوند انرژی عسلویه و سازمان برق منطقه‌ای اجرا و اتصال بین نیروگاه برق دماوند به شبکه سراسری برق کشور از طریق پست ۴۰۰ کیلوولت خط ۴۰۰ کیلوولت و کلیدخانه ۴۰۰ کیلوولت با احداث مجموعه ۴۸ دکل مرتفع تلسکوپی و مشبک به طول ۱۹ کیلومتر و با عبور از مناطق سخت‌گذر کوهستانی برقرار است. هم‌اکنون ۵۰ مگاوات برق به شبکه سراسری در حال تزریق است که بنا به ضرورت و نیاز تا ۱۰۰ مگاوات قابل افزایش خواهد بود. با این اقدام مهم همه شرکت‌های مستقر در فاز ۲ اطمینان بیشتری نسبت به تأمین برق مورد نیاز خود خواهند داشت.

تزریق برق نیروگاه غرب کارون به شبکه سراسری برق 

در روزهای نخست فصل گرمای امسال نیروگاه غرب کارون صنعت نفت به شبکه سراسری برق کشور از طریق استان خوزستان وصل شد. این نیروگاه که تولید برق آن به‌طور کامل به شرکت ملی نفت ایران تعلق دارد به ظرفیت تولید نهایی ۴۹۶ مگاوات نامی رسید.

عملیات اجرایی این نیروگاه، با هدف تأمین برق پایدار و اختصاصی میدان‌های غرب کارون در قالب یک قرارداد تبدیل انرژی (ECA) به‌صورت خرید تضمینی میان شرکت مهندسی و توسعه نفت و شرکت مپنا امضا شد و دو واحد گازی آن با ظرفیت تولید نامی ۳۳۰ مگاوات در اسفندماه ۱۳۹۸ به تولید تجاری رسید.

این نیروگاه در کلاس E از دو واحد گازی و یک واحد بخار به‌صورت سیکل ترکیبی تشکیل شده است، با توجه به مشکلات اخیر تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی و حرارتی و کمبود زیرساخت‌های لازم، این قرارداد نقش مهمی در تولید مستمر از میدان‌های غرب کارون و کاهش بار شبکه سراسری و استان خوزستان، کاهش استفاده از سوخت جایگزین (گازوئیل)، همچنین کاهش آلودگی هوای ناشی از سوزاندن گازهای ترش در جهت تولید برق در واحدهای فرآورشی ایفا کرده است.

نیما ربیعی، مجری طرح نیروگاه غرب کارون و تأسیسات جانبی در این زمینه گفته است که به ‌منظور ایفای نقش مسئولیت اجتماعی شرکت ملی نفت و شرکت مهندسی و توسعه نفت در منطقه غرب کارون، با توجه به کمبود برق در ماه‌های اوج مصرف (خردادماه تا شهریورماه)، حدود ۴۲۰ مگاوات از برق این نیروگاه پس از راه‌اندازی کامل واحد بخار به شبکه سراسری تزریق می‌شود و همین موضوع کمک شایانی به رفع مشکلات کمبود برق در کشور و به‌ویژه استان خوزستان می‌کند. استفاده از توربین‌ها و سامانه کنترل بومی از دستاوردهای مهم این پروژه برای کشور است.

زیرساخت‌های لازم از جمله تأمین گاز و آب مورد نیاز این نیروگاه، همچنین خطوط انتقال برق تولیدی آن به طول تقریبی ۵۰۰ کیلومتر و پست‌های لازم برای تغییر سطح ولتاژ در محل میدان‌های نفتی از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت با پیشرفت ۸۶ درصدی در حال انجام است.

انتقال برق نیروگاه بعثت به شبکه سراسری کشور

به‌تازگی نیز نخستین واحد بخار نیروگاه سیکل ترکیبی بعثت پارس جنوبی با ظرفیت ۱۵۷ مگاوات به مدار تولید آمد تا با انتقال توان خود به شبکه سراسری برق کشور بخشی از فشار ناشی از مصرف برق را بکاهد.

بخش سیکل ترکیبی نیروگاه بعثت با سه بلوک ۱۵۷ مگاواتی، شامل ۶ بویلر بازیافت حرارتی، سه واحد توربین بخار، سه ژنراتور و تأسیسات جانبی است که در مرحله نخست، پس از بهره‌برداری از بخش‌های POB و آب شیرین‌کن در ماه‌های گذشته، بلوک نخست این نیروگاه عملیاتی شده است.

بخش سیکل ترکیبی نیروگاه بعثت با افزایش ظرفیت تولید برق این نیروگاه، پشتیبانی قابل‌توجهی از تولید پایدار گاز در پالایشگاه‌های پارس جنوبی خواهد داشت، با تکمیل هر سه واحد سیکل ترکیبی، حدود ۵۰۰ مگاوات به توان تولید برق نیروگاه بعثت افزوده می‌شود و ظرفیت مجموعه سیکل ترکیبی و بخش گازی به ۱۵۰۰ مگاوات خواهد رسید.

با توجه به اینکه این توان تولید برق بیش از نیاز و مصرف پالایشگاه‌های یک و دو پارس جنوبی خواهد بود، این ظرفیت پشتیبان، به پایداری شبکه توزیع برق در منطقه کمک می‌کند و توان مازاد آن به شبکه سراسری منتقل می‌شود. با توجه به راه‌اندازی واحد بخار، انرژی حرارتی ناشی از گازهای خروجی از توربین‌های گازی نیروگاه‌ متمرکز، بازیافت و در توربین‌های بخار بخش سیکل ترکیبی استفاده می‌شود که طی این فرآیند، در مصرف گاز برای تولید برق صرفه‌جویی قابل‌توجهی به‌دنبال خواهد داشت.

نیروگاه برق ایران ال‌ان‌جی به شبکه برق کشور متصل شد

واحدهای سوم، چهار و پنجم نیروگاه برق کارخانه ایران ال ان جی به ظرفیت هرکدام ۱۶۲ مگاوات مهرماه ۱۴۰۰ و اردیبهشت و تیرماه ۱۴۰۱ راه‌اندازی شدند تا در کنار ساخت و راه‌اندازی پست دائم ۴۰۰ کیلوولت نیروگاه (GIS ۴۰۰)، ظرفیت تولید و انتقال برق در این نیروگاه به ۸۰۰ مگاوات برسد. برق تولیدی در این نیروگاه، تا زمان راه‌اندازی کارخانه مایع‌سازی، در ازای دریافت بها، در اختیار واحدهای صنعتی طرح‌های صندوق‌ها در کانون سرمایه‌گذاری جنوب، طرح‌های صنعتی منطقه و شبکه سراسری قرار خواهد گرفت، همچنین با هدف بهره‌گیری از ظرفیت کامل نیروگاه و افزایش بازدهی تکمیل بخش سیکل ترکیبی و واحدهای بخار نیروگاه نیز در دستور کار قرار دارده و با همراهی گروه مپنا به‌عنوان پیمانکار پروژه نیروگاه، در دست اجرا است.

احداث نیروگاه ایران ال‌ان‌جی به کارفرمایی شرکت مایع سازی گاز طبیعی ایران و مشارکت شرکت گروه مپنا، شرکت نیرپارس و شرکت مپنا بین‌الملل در حال انجام است. خدمات ارائه شده شامل مهندسی، تأمین تجهیزات، نصب و راه‌اندازی پنج واحد توربین گازی هریک به ظرفیت ۱۶۲ مگاوات، پنج واحد HRSG و دو واحد توربین بخار هریک به ظرفیت ۱۶۰ مگاوات، در مجموع به ظرفیت ۱۱۳۰ مگاوات به همراه سیستم های جانبی است.

در حالی که چند سال است که دو واحد نخست نیروگاه تحت مدیریت شرکت مایع‌سازی گاز ایران در حال بهره‌برداری است، واحد سوم این نیروگاه در تاریخ شهریور ۱۴۰۰، واحد چهارم در تاریخ  اردیبهشت امسال و واحد پنجم گازی در تیرماه امسال راه‌اندازی و سنکرون شدند، در ضمن عملیات نصب تجهیزات پست دائم ۴۰۰ کیلوولت نیروگاه (GIS) نیز طی پنج ماه تکمیل و راه‌اندازی شده است. 

این طرح در راستای افزایش ظرفیت‌های تولیدی واحدهای نیروگاهی تحت مدیریت مجموعه وزارت نفت و با هدف پاسخگویی به نیاز مصارف پلنت‌های صنعتی تحت مدیریت این وزارتخانه و کمک به بهبود شرایط شبکه سراسری برق کشور، در حال اجراست.

سوخت‌رسانی پایدار به نیروگاه‌های کشور 

وزارت نفت هم‌زمان با در اختیار قرار دادن توان نیروگاه‌های داخلی خود به شبکه برق‌رسانی کشور به‌صورت پایدار در حال تأمین سوخت نیروگاه‌های کشور نیز هست. در این راستا محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران با تأکید بر اینکه گازرسانی به نیروگاه‌ها این روزها ۱۳ درصد بیشتر از برنامه مصوب است، از ثبت رکوردی تازه در گازرسانی نیروگاهی خبر داد و گفته است ۲۹ تیرماه با توجه به وضعی که شبکه برق کشور داشت و هماهنگی با همکاران در مجموعه توانیر، مصرف سوخت فرآورده در همه نیروگاه‌ها قطع شد و بر این اساس، گشایشی برای کل نیروگاه‌ها شکل گرفت که تنها از سوخت گاز استفاده کنند. این فرآیند سبب می‌شود توان برق تولیدی در نیروگاه‌ها نیز افزایش یابد.

به گفته وی، در این روز ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها تزریق شده که مقداری بی‌سابقه در گازرسانی به نیروگاه‌ها انجام شده است؛ پارسال در همین زمان، حدود ۲۸۸ میلیون مترمکعب گاز در روز به نیروگاه‌ها ارسال می‌شد؛ از این جهت این افزایش در واقع رکوردی برای مجموعه شرکت ملی گاز ایران است.

تسریع در توسعه گازرسانی به نیروگاه از گذشته تا به امروز 

همه کشورها در هر منطقه جغرافیایی با توجه به مزیت طبیعی، فنی و اقتصادی خود از منابع مختلفی مانند سوخت‌های فسیلی، منابع تجدیدپذیر، انرژی هسته‌ای و منابع آبی برای تولید برق بهره می‌برند. در ایران و منطقه خاورمیانه هم به‌دلیل مزیت دسترسی به سوخت‌های فسیلی، از همین منابع به‌عنوان محور تولید برق استفاده می‌شود.

با این حال مشکل اصلی این شیوه در تولید برق، آلودگی‌های ناشی از سوختن مواد هیدروکربوری است، اما گاز طبیعی کمترین آلودگی را میان سوخت‌های فسیلی دارد و با توجه به قیمت مناسب آن نسبت به سوخت‌های فسیلی مایع در کشورهای با مزیت دسترسی به این حامل انرژی، گزینه مناسبی برای توسعه صنعت برق است.

به همین دلیل بوده که سیاست توسعه گازرسانی به نیروگاه‌ها در سال‌های گذشته در دستور کار دولت و وزارت نفت قرار گرفت. تا پیش از آن، بخش نیروگاهی حدود ۳۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را از طریق مصرف سوخت‌های فسیلی مایع (گازوئیل و نفت‌کوره) تأمین می‌کرد، به‌طوری که مصرف گازوئیل و نفت‌کوره در این صنعت به‌ترتیب معادل ۱۲.۲ و ۱۵.۳ میلیارد لیتر بود و مصرف گاز طبیعی در این صنعت به ۳۶.۶ میلیارد مترمکعب محدود می‌شد، اما اکنون قریب به اتفاق نیروگاه‌های کشور از گاز طبیعی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند.

تأمین سوخت مورد نیاز کشور با وجود دما و مصرف بالای نیروگاه‌ها 

به‌دلیل گرمای هوا و افزایش مصرف برق، مصرف سوخت مایع (گازوئیل) برای نیروگاه‌ها امسال ۱۰۰ درصد نسبت به پارسال افزایش یافته، اما خوشبختانه تأمین آن با مشکل روبه‌رو نشده است. امسال حدود ۲ میلیارد لیتر سوخت مایع بیشتر به نیروگاه‌ها ارسال شده است.

بهار و تابستان امسال به‌دلیل کم شدن اثر ویروس کرونا و از سرگیری سفرهای تابستانی، مصرف بنزین در بیشینه تاریخی خود قرار گرفت و گاهی از تولید نیز فراتر رفت، با این حال، وزارت نفت با برنامه‌ریزی مناسب توانسته بنزین مصرفی مردم را تأمین کند.

جواد اوجی، وزیر نفت نیز چندی پیش در این زمینه گفته بود: خوشبختانه با تلاش شبانه‌روزی کارکنان صنعت نفت چه در بخش تولید نفت و  گاز و چه در بخش‌های پالایش و توزیع سوخت، به‌خوبی تاکنون توانسته‌ایم سوخت جایگاه‌های عرضه بنزین، گازوئیل و سوخت (گاز، گازوئیل و مازوت) نیروگاه‌ها را بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای تأمین کنیم.

صنعت برق تشنه سرمایه گذاری و توجه 

براساس پیش‌بینی‌ها نیاز مصرف برق کشور در سال ۱۴۰۵ به حدود ۷۸ هزار مگاوات خواهد رسید که با توجه به رقم تولید برق 4 هزار مگاواتی ظرفیت نامی نیروگاه‌های کشور باشیم.

هزینه سرمایه‌گذاری یک نیروگاه سیکل‌ترکیبی هزار مگاواتی حدود ۶۰۰ میلیون یوروست، با وجود تأکید بر مدیریت مصرف، برای جبران کسری توان تولیدی موجود با توجه به نیاز مصرف حداقل طی چهار سال آینده به سرمایه‌گذاری ۱۲ میلیارد یوروئی در صنعت تولید برق کشور هم‌زمان با نگهداری و بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود نیاز داریم.